ഇന്ദ്രന്റെയും വിരോചനന്റെയും കഥ പുരാണങ്ങളിലെ മറ്റൊരു പ്രസിദ്ധമായ കഥയാണ്. ഇന്ദ്രന്റെയും വിരോചനന്റെയും രണ്ട് ദേവന്മാരുടെ കഥയാണ് ഇത് പറയുന്നത്.
പ്രജാപതി മുനിയുടെ ശിഷ്യനായ വിരോചനൻ തന്റെ ഗുരുവിൽ നിന്ന് സ്വയം എന്ന ആശയത്തെക്കുറിച്ച് പഠിക്കുന്നതോടെയാണ് കഥ ആരംഭിക്കുന്നത്. സ്വയം ശരീരമാണെന്നും ശരീരത്തെ പ്രാവീണ്യം നേടുന്നതിലൂടെ പരമമായ സന്തോഷവും പ്രബുദ്ധതയും കൈവരിക്കാൻ കഴിയുമെന്നും അയാൾക്ക് ബോദ്ധ്യമാകും.
ഇന്ദ്രനാകട്ടെ വ്യത്യസ്തമായ കാഴ്ചപ്പാടാണ്. ആത്മാവ് ശരീരത്തിൽ മാത്രം ഒതുങ്ങുന്നതല്ലെന്നും അനന്തവും ശാശ്വതവുമാണെന്നും ഈ സത്യം മനസ്സിലാക്കിയാൽ മാത്രമേ ഒരാൾക്ക് യഥാർത്ഥ ജ്ഞാനം നേടാനാകൂ എന്നും അദ്ദേഹം വിശ്വസിക്കുന്നു.
രണ്ട് ദേവന്മാരും ഒരു സംവാദത്തിൽ ഏർപ്പെടുന്നു, വിരോചനൻ ഒടുവിൽ തന്റെ പാത പിന്തുടരാൻ മറ്റ് ശിഷ്യന്മാരെ ബോദ്ധ്യപ്പെടുത്തുന്നു. അവർ സ്വയം കണ്ടെത്തലിന്റെയും ധ്യാനത്തിന്റെയും ഒരു പ്രക്രിയയ്ക്ക് വിധേയരാകുന്നു, പക്ഷേ ആത്യന്തികമായി ആത്മാവിന്റെ സ്വഭാവത്തെക്കുറിച്ച് വ്യത്യസ്ത നിഗമനങ്ങളിൽ എത്തിച്ചേരുന്നു.
ശരീരത്തിനും ഇന്ദ്രിയങ്ങൾക്കും അതീതമാണ് ആത്മസ്വരൂപമെന്ന് ഇന്ദ്രൻ മനസ്സിലാക്കി ജ്ഞാനം നേടുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, വിരോചനനും അവന്റെ ശിഷ്യന്മാരും ശരീരത്തോടും ഭൗതിക ലോകത്തോടും ചേർന്നുനിൽക്കുന്നു, യഥാർത്ഥ ആത്മീയ വിമോചനം നേടുന്നില്ല.
ഇന്ദ്രന്റെയും വിരോചനന്റെയും കഥ സത്യത്തിനും പ്രബുദ്ധതയ്ക്കും വേണ്ടിയുള്ള അന്വേഷണത്തെയും ഭൗതിക ലോകവുമായുള്ള ബന്ധത്തിന്റെ അപകടങ്ങളെയും കുറിച്ചുള്ള ശക്തമായ ഉപമയാണ്. അത് സ്വയം കണ്ടെത്തലിന്റെയും തിരിച്ചറിവിന്റെയും പ്രാധാന്യത്തെ ഊന്നിപ്പറയുന്നു, യഥാർത്ഥ ആത്മീയ വിമോചനം നേടുന്നതിന് ശരീരത്തിന്റെയും ഇന്ദ്രിയങ്ങളുടെയും പരിമിതികൾക്കപ്പുറത്തേക്ക് നോക്കേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകതയും ഇത് ഊന്നിപ്പറയുന്നു.
